Panel obywatelski w Gdańsku.
Jak zorganizować panel obywatelski, aby jego rekomendacje były korzystne dla mieszkańców i mieszkanek danego miasta, aby był wiarygodny i pozwalał na podejmowanie świadomych i przemyślanych decyzji? Przydatne są w tym celu standardy minimum, które warto uwzględnić przy jego organizacji. Opierając się na doświadczeniach z Polski i z Australii, można ująć je, na dziś, w następujący sposób:
1. Losowy dobór panelistów i panelistek
Podstawową kwestią jest wyłonienie składu panelu obywatelskiego w sposób losowy. Dba się przy tym o transparentność przebiegu losowania, powinno ono być w pełni wiarygodne. W Gdańsku przeprowadza się kilka losowań - zarówno elektroniczne, przy zastosowaniu specjalnie napisanego w tym celu programu, który łączy się ze stroną Random.org, jak i ręczne, przy użyciu kostki do gry. Losowanie za pomocą kostki jest transmitowane na żywo i przeprowadzane w obecności obserwatorów. Z kolei dzięki stworzeniu specjalnego programu do losowania, osoby przeprowadzające losowanie jedynie ładują do niego dane - rejestr wyborców i profile demograficzne, a program sam przypisuje poszczególne osoby do profili indywidualnych i przeprowadza poszczególne losowania. Gdy losuje się za pomocą strony Random.org zapisywane są klucze API, które pozwalają na potwierdzenie, że rzeczywiście zostały one przeprowadzone z wykorzystaniem tej strony. Korzystając z nich można sprawdzić, jakie liczby zostały wylosowane, zapisywana jest też data i dokładna godzina.
2. Reprezentatywność panelu pod względem demograficznym
Skład panelu obywatelskiego odzwierciedla strukturę demograficzną miejsca, w którym jest organizowany – państwa, miasta, gminy wiejskiej czy województwa. Na tym właśnie polega reprezentacja demograficzna. Podstawowe kryteria, które się tu uwzględnia, to przede wszystkim płeć, grupa wiekowa, miejsca zamieszkania (dzielnica miasta, region państwa) i formalny poziom wykształcenia. Możliwe jest dodanie innych kryteriów, jednak uwzględnienie ich wszystkich, o ile nie ma dokładnych danych może być trudne do uwzględnienia. W Gdańsku przyjęte zostało założenie, że stosuje się tylko cztery podstawowe kryteria, a różnorodność panelistów i panelistek w innych kwestiach zapewnia losowanie.
3. Udział wszystkich stron zaangażowanych w temat
Do przedstawienia swojego stanowiska w ramach panelu obywatelskich zaprasza się wszystkie strony, które są związane z tematem (możliwe jest łączenie stanowisk). Taką możliwość powinny mieć wszystkie zainteresowane tematem osoby, nie tylko instytucje czy organizacje – w formie pisemnej lub osobiście, w zależności od możliwości. Powszechny dostęp do udziału w panelu zapewniają otwarte konsultacje społeczne, które organizowane są równolegle z panelem.
4. Prowadzenie panelu przez osoby niezależne
Dla zapewnienia prawidłowego przebiegu panelu obywatelskiego oraz jego wiarygodności, powinien być on prowadzony przez osoby niezależne, które nie pracują w instytucji zamawiającej panel. Dotyczy to w szczególności układania programu panelu oraz zapraszania ekspertów i ekspertek. Jest to kwestia kluczowa, gdyż wszystkie strony powinny mieć taki sam wpływ na tworzenie programu, poprzez możliwość zgłaszania propozycji tematów szczegółowych do poruszenia, prelegentów i prelegentek oraz innych stron.
5. Deliberacja
Podstawowym elementem panelu obywatelskiego jest możliwość omówienia różnych aspektów danej sprawy, rozważania argumentów za i przeciw – czyli deliberacja. Program panelu powinien uwzględniać wystarczającą ilość czasu na omówienie wszystkich kwestii, związanych z tematem, jakie się pojawiają. Rekomendacje powinny być przyjmowane dopiero po przedyskutowaniu możliwych rozwiązań i ich konsekwencji.
6. Wpływ rekomendacji panelu na podejmowane decyzje
Rekomendacje panelu obywatelskiego mają realny wpływ na podejmowane decyzje. Idealnie jest, gdy organizator panelu – na przykład burmistrz, prezydent czy rada miasta – deklarują na samym początku, że rekomendacje panelu będą wprowadzali w życie, że potraktują je jako wiążące. Tak jest w Gdańsku, gdzie rekomendacje są traktowane jako wiążące na mocy oficjalnej deklaracji prezydenta miasta.
7. Monitorowanie wdrażania rekomendacji panelu
Po zakończeniu panelu istotne jest zapewnienie transparentnego mechanizmu, który będzie pozwalał na monitorowanie wdrażania rekomendacji, które przyjął panel obywatelski. Można w to włączyć samych panelistów i panelistki i spotykać się z nimi na przykład co pół roku (lub gdy pojawia się jakaś istotna kwestia), by omawiać z nimi sposób wprowadzania w życie rekomendacji. Z perspektywy urzędu miasta jest to mechanizm wspomagający - panel pozwala na bieżąco rozstrzygać kwestie związane z praktycznym wdrażaniem rekomendacji.
Zobacz także:
- The People’s Verdict, Claudia Chwalisz